Arz şokları ve küresel enflasyon

Son dönemde, gerek Uluslararası Para Fonu (IMF), gerek Dünya Bankası (WB), gerekse de Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) nezdinde hazırlanan küresel ekonomik görünüm raporlarında ve/veya uzman raporlarında, küresel enflasyonun seyrine dair iki temel başlık öne çıkıyor. İlki, küresel arz şoklarının devam edeceği gerçeği. Bu nedenle, önde gelen ekonomilerin ekonomi yönetimlerinin üretim maliyetlerinin yönetimi konusunda daha tedbirli olmaları öneriliyor. İkincisi ise, küresel virüs salgınından bu yana hizmetler sektöründe bir türlü önü alınamayan 'fiyat katılığı' sorunu. 'iki siyah kuğu', bir tarafta 'Kovid-19', diğer tarafta Rusya-Ukrayna Savaşı ile başlayıp, İsrail'in tüm bir Orta Doğu'yu ateşe verme çılgınlığıyla genişleyen küresel ve bölgesel jeopolitik gerginlikler, ardı ardına küresel arz şoklarını tetiklemekte.
Bir tarafta, ya geçiş güzergahlarındaki çatışmalar veya doğrudan üretim tesislerinin ve boru hatlarının saldırıya maruz kalması ile aksayan enerji taşımacılığı. Bilhassa Avrupa'da doğalgaz fiyatlarındaki son iki yıllık sıçrama ve elektrik üretimindeki dalgalanmalara dayalı fiyat sıçramaları orta ve düşük gelirli kesimi ve KOBİ'leri derinden sarstı. Hem OECD, hem de G20 ülkeleri için küresel enerji türevlerinin tedariği ve fiyatlardaki dalgalanma ciddi bir risk oluşturmakta. Avrupa'da üstüne binen işgücü piyasası katılığı ve işgücü maliyetleri ile birlikte, Almanya'da otomotiv sektörünün fabrika kapatmaktan söz ediyor olması ciddi bir sinyal. Eski Avrupa Merkez Bankası Başkanı ve İtalya'nın önceki teknokrat Başbakanı Draghi'nin başında olduğu ekibin bir ay önce yayınlanmış olan Avrupa'nın rekabetçiliği raporu da yeterince sarsıcı zaten.
İkinci önemli sorun 'Kovid-19'dan bu yana bir türlü toparlanamamış olan küresel lojistik ağı sorunları. Singapur'dan Los Angeles'e, dünyanın hacim açısından en iddialı, en organize çalışan limanlarında bile yükleme, boşaltma işlemleri bir, bir buçuk aya uzamış durumda. Her gün, dünyanın önde gelen limanlarının hemen açıklarında bekleyen onlarca, hatta yüzlerce geminin bir arada gözüktüğü fotoğraflar paylaşılıyor. Üstüne gelen küresel ve bölgesel jeopolitik çatışmalardan kaynaklanan rota değişiklikleri ile birlikte, küresel ölçekte bir navlun ve lojistik maliyeti şoku yaşanmakta. Rusya-Ukrayna Savaşı'nın en kritik noktasında, Türkiye ile Birleşmiş Milletler'in (BM) öncülük ettiği Karadeniz Tahıl Koridoru İnisiyatifi olmasaydı, küresel tarım ve gıda arz şoku ve küresel enflasyon üzerindeki etkisini ifade edebilmek bile zor.
Üçüncü önemli sorun ise, enerji türevleri, madenler, kritik mineraller, stratejik öneme sahip emtiaların, hammadde, ara mamul ve nihai ürünlerin ürkütücü bir hızla güç merkezleri ve önde gelen ülkeler arasında bir küresel jeopolitik çatışmanın, jeoekonomik rekabetin de konusu olmaları. Bu nedenle, petrol, doğalgaz, zenginleştirilmiş uranyum, çip, batarya ve kritik mineraller başta olmak üzere, küresel emtialara dayalı nasıl bir küresel arz şoku, sadece fiyat şoku değil, nasıl bir tedarik şoku yaşanacağını da kestirmek zor. Bu nedenle, Türkiye'nin aralıksız milli yatırım hamleleri ile, yerli doğalgaz, petrol, kritik mineral, batarya, çip, bor, uranyum,
toryum, kobalt ve benzeri kritik emtia üretimini ve stoğunu katlaması, küresel jeopolitik ve jeoekonomik çatışmalara karşı milli ekonomi adına en önemli güvencemiz olacak.