Küresel girdaplar ve ekonominin güvenliği

Dışişleri Bakanımız Hakan Fidan 2024'ün başından beri pek çok küresel platformda bugün Kızıldeniz'de, Irak'ta, Suriye'de olanların, bu türden saldırıların, pozisyon almaların ve Gazze'de süregelen savaş sarmalının daha büyük bir girdaba dönüşeceğinin ön habercisi olduğunu görmek gerektiğini altını çizerek vurguluyor. Küresel ekonomi-politik sistemin önde gelen düşünce kuruluşlarının ve araştırma şirketlerinin 2024'ün ilk üç ayında raporlarına yansıyan 'küresel girdaplar'a yönelik başlıklar, 7 temel girdap başlığının sıralandığına işaret ediyor. Bunlardan ilki NATO-Rusya gerilimi. Kimi NATO üyesi ülkeler ile Rusya Federasyonu arasında hız kazanmış olan sert söylemler ve 'nükleer tehdit' kartının daha sıklıkla masaya sürülmesi küresel ekonomi-politik sistemin önde gelen paydaşları açısından en riskli küresel girdap olarak tanımlanmakta.
Ciddi tehdit düzeyinde vurgulanan ikinci küresel girdap, her geçen gün etkisi ve verdiği maddi zarar katlanmakta olan siber tehdit ve saldırılar. Bugüne kadar ağırlıklı olarak küçüğünden uluslararası ölçeğine, firma ve şirketlere verdiği milyarlarca dolarlık zararla gündeme gelen siber tehdit ve saldırılar, dünyanın önde gelen ülkelerinde dahi seçimlere müdahale edilip edilmediğinden, Alman ordusunun son yaşadığı siber saldırıya kadar geniş bir alana yayılmış durumda. 2022'de küresel ölçekte 8 trilyon dolar zarara sebep olduğu düşünülen siber saldırıların geçtiğimiz yıl 10 trilyon doları aştığı ve siber korsanların geliştirdikleri yazılımlarla zararın 2026'da 20 trilyon dolara erişmesinden endişe ediliyor. Buna, siber saldırıların terör boyutu, ülkelerin ulusal güvenliğini tehdit eden boyutu dahil değil.
Küresel girdaplar arasında üçüncü sırada ABD-Çin stratejik rekabeti yer almakta. Bu başlığın da küresel ve bölgesel ölçekte artan bir gerginlik ve çatışma alanına dönüştüğünden endişe ediliyor. Dijital dönüşüm ve yapay zeka alanındaki rekabet bir yana, yüksek teknoloji gerektiren her alanda artan yarı iletken, çip, kritik mineral ve madenlere yönelik rekabet, Asya, Latin Amerika ve Afrika'da ABD ile Çin arasında saha rekabetini de tırmandırmakta. Kıtalara yayılmakta olan bu stratejik rekabetin sebep olduğu küresel girdap, dijital dönüşümü ve enerji dönüşümünü önceliklendirmiş olan önde gelen gelişmekte olan ekonomilerin hayatını da ciddi manada zorlaştırıyor. Üçüncü girdaba bağlı olarak gelişen dördüncü küresel girdap alanı ise, küreselleşmeden çıkış (deglobalization) boyutunda, önde gelen 40 ekonomi arasında artan 'yenilenmiş pragmatizm'e dayalı ilişki ağı.
Artan küresel ve bölgesel jeopolitik ve jeoekonomik tehditler, 2008 küresel finans krizinden bu yana uluslararası ekonomi ve siyaset alanında derinleşen 'ikiyüzlülük' odaklı güvensizlik ortamını ürkütücü bir seviyeye taşımış durumda. Bu nedenle, ülkeler pragmatizm odaklı ve müttefiklik ilişkilerine dayalı bir ekonomik ve ticari işbirliği (friendshoring) sürecine yoğunlaşmış durumdalar. Beşinci küresel girdap ise her geçen gün etkisi derinleşen küresel iklim tehdidi. Çünkü, küresel iklim tehdidi, sebep olduğu açlık, yoksullaşma ve iklim odaklı göç riski nedeniyle sadece bir insanlık trajedisi oluşturmayıp, aynı zamanda bir güvenlik tehdidine de dönüşmekte. Bilhassa, temiz su kaynaklarının yok olması, küresel bir girdabı tahmin edilemeyecek bir boyuta taşıyabilir.
Altıncı küresel girdap ise enerji güvenliği. Esasen beşinci başlıkla birlikte, gıda güvenliğini de işin içine katmam gerekir. Enerji güvenliği önde gelen ülkelerin 'kendine yetebilme' ve 'stratejik otonomi' arayışlarını hızlandıracak. Son küresel girdap ise 'bir sonraki' küresel virüs salgını tehdidi. Söz konusu girdaplarla baş edebilme becerisi, önde gelen 40 ekonominin dünya sıralamasındaki konumunu önümüzdeki dönemde derinden etkileyecek.