Küresel gıda fiyatlarında 61 yılın rekoru

Rusya-Ukrayna Savaşı, 1996'dan bu yana hesaplanmakta olan Birleşmiş Milletler (BM) Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) Küresel Gıda Fiyatları Endeksi'nde tarihi bir rekor kırılmasına sebep oldu. Daha önce 1996, sonrasında 2008 fiyatlarını baz alan Endeks, son olarak 2020'nin temmuz ayında ciddi bir revizyondan geçti. Bununla birlikte, endeks baz yıl üzerinden, 1961'e kadar uzanarak, nominal fiyatlar, yani içinde küresel enflasyon etkisini barındıran endeks ile, reel, yani içinde küresel enflasyonu barındırmayan endeks olarak hesaplanmakta. Bu iki hesaplama metoduyla da, 2022 ortalaması olarak, küresel gıda fiyatları nominal olarak 143.7 puan ile, reel olarak ise 140.5 puan ile son 61 yılın küresel gıda ve tarım ürünleri fiyat rekorunun kırıldığını teyit ettiler.
Endeksin nominal olarak tarihi rekor ise, Rusya-Ukrayna Savaşı'nın birinci ayı geride kalırken, mart ayı sonunda kırılan 159.7 puanlık rekor oldu. Mart 2021'de aynı FAO küresel gıda fiyatları endeksinin 119.2 puan olduğunu dikkate aldığınızda, 40.5 puanlık sıçramanın küresel sistem açısından ne kadar 'ürkütücü' bir şok olduğunu yeniden idrak edelim. Tahıl fiyat endeksi 2022 başında 140.5 puandı. Ve, Türkiye'nin tartışılmaz değerdeki katkılarıyla, BM-Türkiye Karadeniz Tahıl Koridoru inisiyatifi sayesinde, endeksin nisan ve mayıs aylarında 158.4 ve 158.1 puan iken, haziran ayında ise, 154.,7 puan iken, aralık ayında 132.4 puana gerilemiş olmasının anlamını da idrak edelim. Nitekim tahıl fiyat endeksi 170.1 puan ile tarihinin en yüksek seviyesini görür iken, 147.3 puan ile 2022'yi kapattı.
Küresel anlamda rekor kıran bir başka endeks ise, bitkisel yağlar oldu. Yine, Ukrayna ve Rusya'nın ayçiçek yağında önemli tedarikçi ülkeler olmaları nedeniyle, yine savaşın birinci ayı geride kalırken, 2021 sonu 178.5 puan olan bitkisel yağlar fiyat endeksi, mart ayı sonunda 251.8 puan ile tarihi bir rekor kırmıştı. Karadeniz Tahıl Koridoru inisiyatifi, mayıs ayı sonunda 229.2 puan olan küresel bitkisel yağlar fiyat endeksini, aralık ayı sonunda 144.4 puana getirdi. 2010 ile 2012 arası, 3 yıl, son 61 yılın en sert fiyat sıçramasını yaşayan küresel şeker fiyatları ise, 2010-2012 arası yıllık ortalama olarak sırasıyla 131.7, 160.9 ve 133.3 puan seviyelerini gördükten sonra, 2021'in sonunda 116.4 seviyelerindeydi. 2022 yılında, 121.5 puanla bu dönemin en yüksek fiyat artışını nisan ayında gören küresel şeker fiyatı, 2022'yi 117.2 puan ile, 2021'in çok az üzerinde kapattı.
Süt ve süt ürünlerinde, bir önceki rekorlar 2011, 2013 ve 2014'dü. Söz konusu yılların ortalaması olarak, süt ve süt ürünleri fiyatları endeksi sırasıyla 129.9, 140.9 ve 130.2'ye görmüştü. 2021 sonunda 129 puan ile 2011 seviyelerinde olan süt ve süt ürünleri fiyatları, 146.7 puan ile, önceki rekorlarını tazelediği bir fiyat seviyesini nisan ayında gördü ve 2022'yi 139.1 puan seviyesinde kapattı. Küresel et fiyatlarında ise, bundan önceki yüksek fiyat dönemi 2011-2014 arası 4 yıllık dönemdi. Küresel et fiyatlarında, bu dönemde en yüksek ortalama fiyat artışı gözlenen yıl 112.2 puan ile 2014 olmuştu. Küresel et fiyatları endeksi 2021 yılında, 2012 ve 2013 sonrası en yüksek fiyat endeksi seviyelerini gördü ve 2014'e yakın bir seviyede, yıl ortalamasında 107.7 puanı gördü. 2021 yılını 111 puan seviyesinde kapatan küresel et fiyatları, yeni bir rekor fiyat endeksi seviyesini 2022 yılının haziran ayında 125.9 puan ile gördü ve 2022'yi 113.8 puan seviyesinde kapattı.
Hayli inişli-çıkışlı 2021-2022 dönemini geride bırakırken, FAO uzmanları fiyatlardaki dalgalanmanın azalmasından memnunlar. Bilhassa, geçtiğimiz aralık ayında endeksteki düşüşün, küresel bitkisel yağ fiyatlarındaki düşüşle birlikte tahıl ve et fiyatlarındaki bazı düşüşlerden kaynaklandığını; bununla birlikte, küresel şeker ve süt ürünlerindeki hafif artışların bunu dengelediğini hatırlatıyorlar. 2022 yılının tamamında FAO'nun beş gıda alt endeksinden dördü olan tahıllar, et, süt ürünleri ve bitkisel yağlar rekor seviyelere çıkarken, beşinci alt endeks olan şeker son 10 yılın en yüksek seviyesini gördü. Umarız, 2023 küresel tarım ve gıda fiyatlarındaki çözülmenin devam edeceği bir yıl olur.