İsviçreliler 18. yüzyılda Osmanlı’dan sığınma talep ettiler

Dışişleri Bakanlığı sitesinde Türkiye'nin İsviçre ile olan münasebetlerinin 1899-1900'de Osmanlı İmparatorluğu'nun Brüksel'deki elçisinin İsviçre nezdinde görevlendirilmesiyle başladığı yazıyor. Ancak Türkiye-İsviçre ilişkileri daha eski tarihlerde başlar. Genç ve çalışkan tarihçilerimizden Uğur Demir "Humbaracı Ahmed Paşa" isimli eserinde bu konuyla ilgili önemli bir belge yayınlamıştır.

MEZHEP ÇEKİŞMESİ
İsviçre, günümüzde Katolik nüfusun daha fazla olduğu ülkedir. Ancak ülkede önemli sayıda Protestan da yaşamaktadır ve reform ülke tarihinde çok önemli bir yer tutar. 16. yüzyılın ünlü reformcusu Ulrich Zwingli İsviçre'de doğmuş, reformla ilgili tezlerini Zürih'te ortaya atmıştı. Zwingli'nin fikirlerine karşı beş kanton bir araya gelerek bir ittifak oluşturdular. Katolikler'in arkasında Avusturya Arşidükü Ferdinand dururken, Zwingli'yi ise "Christliche Burgrecht" adı verilen Basel, Zürih, Mülhausen, Kostanz şehirleri destekledi. Netice alınamayan 1529'daki I. Kappel Savaşı'ndan sonra Zwingli, Luther ile Hz. İsa'nın komünyon ayinlerindeki varlığı hakkında tartışmaya girdi, ancak bir sonuç alamadı. Zwingli, Zürih şehrinin desteğini alarak giriştiği 1531'deki II. Kappel Savaşı'nda Katolik kantonların ordusuna mağlup olup, savaşta öldü. İsviçre'nin bir diğer reformcusunun ismi ise Jean Calvin'di. Fransa doğumlu Calvin, Cenevre'ye gelerek burada kilisenin yeniden yapılandırılmasına dair fikirlerini ortaya attı. Calvin'in fikirleri büyük ölçüde Zwingli'yle benzemekteydi. Zwingli'yi Zürih sahiplenirken, Calvin'in koruyuculuğunu ise Cenevre şehri üstlenmişti. İsviçre'nin merkezi ve güney kantonları Katolikken, kuzey, doğu ve batı sınırındaki kantonlar Protestanlığı benimsediler. Zürih ve diğer Protestan kantonlar Katolik ayinlerini yasaklarken, Katolik kantonlar da Protestanlığı yasakladılar. Mezhep çekişmesi ülkede zaman zaman gerginliği tırmandırdı.

'BİZİ OSMANLI'YA ALIN'
18. yüzyılda ülkelerinde zor duruma düşen İsviçreliler'in bir kısmı, çıkış kapısı olarak Osmanlı İmparatorluğu'nu gördüler. İsviçreliler, 1740'ta İstanbul'daki Humbaracı Ahmed Paşa'ya mektup göndererek kendilerinin Osmanlı topraklarına kabul edilmesi için tavassut etmesini istediler. Humbaracı Ahmed Paşa da bu teklifi devrin sadrazamı Hacı Ahmed Paşa'ya iletti. İsviçreliler'in Osmanlı topraklarına yerleştirilerek, burada tarımla veya ticaretle uğraşmalarına izin verilmesi yönünde karar alındı. Ancak daha sonraki gelişmeler bu projenin hayata geçmesine engel oldu. Humbaracı Ahmed Paşa 1745'e gelindiğinde Osmanlı devlet adamlarının karşısına başka bir proje ile çıktı. Humbaracı bu defa da Avrupa'daki Protestanlar'ın Osmanlı topraklarına getirilmesini teklif etti. Humbaracı, kaleme aldığı raporunda İsviçreliler ve diğer ülkelerdeki Protestanlar'ın getirilmesine dair şunları savunuyordu: "Avrupa'nın güneyinde bazı sarp ve dağlık yerlerde yaşayan ve İsviçre denilen yerde yaşayanların bazıları âlemin sığınağı padişaha iltica ederek Osmanlı İmparatorluğu'na gelip burada uygun bir yerde yerleştirilmelerini, burada ziraat ve ticaretle uğraşmalarına, alışverişlerine izin verilmesini bana yazdılar. Benim vasıtamla bundan 4.5 yıl önce eski sadrazam Hacı Ahmed Paşa zamanında İsviçreliler'in istekleri kabul edildi, fakat hayata geçirilmesine yakın şartların değişmesi ve başka işlerin öne çıkması yüzünden proje hayata geçirilemedi. Şayet ticaret, tarım ve fende mahir olan İsviçreliler getirilseydi büyük menfaatler elde edilecekti. Şimdi Protestan yani Luteran ve Kalvin mezhebinde olup Avrupa'da taraf taraf gezen bir taife daha vardır. Osmanlı topraklarına gelmesine müsaade edilse bunların birçoğu gelecektir. Bu sayede fende, sanayide ve ticarette bir ilerleme olacaktır. Hatta daha önce ölen Koca Petro adlı Rus carı, hayatta iken bunlardan birçoklarını kendi ülkesine nakletmiştir. Şimdi de Prusya Kralı kendi ülkesine Protestanlar'dan birçoğunu getirip iskân etmektedir. Protestanlar, yukarıda anlattığım İsviçreliler'den daha mahir ve yeteneklidirler. Bunların Osmanlı topraklarında iskanına diğer devletlerle yapılan antlaşmalar da mani değildir, ancak bunların İstanbul'daki Avrupalı elçi ve maslahatgüzarların hasetlerinden korunmaları ve himaye edilmeleri gerekir. Bunlar, imparatorluğun uygun yerlerine iskan edilirlerse inşallah Osmanlı İmparatorluğu yetenekli bir taifeye sahip olacaktır".


İSVİÇRE'DE İÇ SAVAŞ
İsviçre'deki mezhep çekişmesi, 19. yüzyılda bir iç savaşa sebep oldu. Napolyon savaşları sonrasında, gevşek bir konfederasyona dönüşen İsviçre'de Katolik ve Protestan kantonlar arasındaki gerilim gün geçtikçe arttı. Bu gerilim neticesinde Katolik kantonlar, Sonderbund denilen bir birlik oluşturarak, 1847'de konfederasyona savaş açtılar. Ancak mücadeleyi Protestan kantonların çoğunlukta olduğu konfederasyon birlikleri kazandı. Konfederasyon 12 Eylül 1848'de anayasal bir federasyona dönüştü.

KANTONLAR ÜLKESİ
Avrupa 'nın tam ortasında yer alan İsviçre, başkenti Bern olan federal bir devlettir. 41 bin 285 kilometrekare yüzölçümü ile yaklaşık olarak Konya vilayetimiz büyüklüğünde olan ülkede 8.5 milyon insan yaşar. İsviçre etnik ve kültürel bakımdan dünyadaki en kozmopolit ve heterojen devletlerden biridir. İsviçre kelimesi, bir devlet isminden çok coğrafi bir terimdir. Romalılar döneminde burada bulunan bir Helvetiler adındaki Kelt kavminden ötürü, ülkenin ismi Latin dilinde "Helvetia" olarak anılmıştır. İsviçre, bir kantonlar federasyonudur. Günümüzde İsviçre'ye bağlı 26 kanton vardır. Ülkenin temelleri 1291'de Uri, Schwyz ve Unterwalden kantonların bir araya gelmesiyle atıldı. Bundesbrief olarak bilinen kurucu antlaşma çerçevesinde bir araya gelen bu kantonlar, ortak güvenlik ve yargı uygulamasını kabul ettiler. Günümüzde devletin Germen dillerindeki ismi olan Schweiz bu kantonlardan Schwyz'a dayanır. Konfederasyon zamanla genişleyerek, Luzern Kantonu 1332'de, Zürih 1351'de, Zug ve Glarus 1352'de Berna ise 1353'te konfederasyona dahil oldu. İsviçre zamanla daha da genişledi. 1481'e kadar "Acht Orte" (Sekiz Kanton) olarak anılan ülke İtalya Savaşları sonrasında 13 Kanton olarak anılmaya başlandı. Basel, Freiburg, Solothurn, Schaffhausen ve Appenzell konfederasyona eklendi. İsviçre tarafsızlık politikasının benimsediği için Avrupa Birliği'ne, NATO'ya girmemiştir. Hatta ülke Birleşmiş Milletler'e dahi 2002'de dâhil olmuştur. Buna karşılık onlarca farklı uluslararası kuruluş ve örgütün merkezi İsviçre'dedir.