21 Kasım 2024, Perşembe

A HABER GALERİ

Haberler Gündem Galerileri 'Beyaz ihtilal' 72 yaşında! Türkiye 'yeter söz milletin' dedi

'Beyaz ihtilal' 72 yaşında! Türkiye 'yeter söz milletin' dedi

Bugün 14 Mayıs. 27 yıllık tek parti iktidarına son veren 1950 seçimlerinin 72'nci yılı. Beyaz İhtilal olarak bilinen bu gün Türk demokrasi tarihinde bir dönüm noktasını ifade edilir. Tek parti idaresi ve Ankara aristokrasisinin gücüne karşı ortaya çıkanlar "Yeter söz milletin" dedi ve millet de sözün kendisinde olduğunu sandıkta göstererek Demokrat Parti'yi yüzde 55 gibi bir oranla iktidara taşıdı.

Giriş Tarihi: 14.05.2022 09:34 Güncelleme Tarihi: 14.05.2022 09:37
’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

14 Mayıs 1950 seçimleri ile Türk demokrasisinde yepyeni bir sayfa açmıştı. Daha önceki yıllarda Atatürk'ün sağlığında denenen çok partili siyasi hayata geçiş denemeleri başarısızla sonuçlanmıştı. Ancak 1950 yılına gelindiğinde halkın değişim talepleri ayyuka çıkmış ve 1946 yılında Celal Bayar, Fuat Köprülü, Adnan Menderes, Refik Koraltan tarafından kurulan Demokrat Parti halkın umudu olarak görülmeye başlanmıştı.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

Nitekim 1950 yılında gizli oy açık tasnif olarak gerçekleştirilen seçimlerde 27 yıldır iktidarda olan tek parti CHP tabir yerindeyse sandığa gömüldü. Halkın değişim talebini görmezden gelen CHP'li isimler aldıkları yenilgi karşısında okuma yazma bilmeyen bir halka bu yetki verilmez" diyorlardı ancak DP'ye oy veren kitle içinde üniversite mezunu olanların oranı yüksek bir orandaydı. DP, hala hafızalardaki yerini koruyan ve milli iradenin gücünü ortaya koyan ifadesiyle 'Yeter Söz Milletindir sloganı 14 Mayıs zaferinin simgesi oldu.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

1946 SEÇİMLERİNDE AÇIK OY GİZLİ TASNİF YAPMIŞLARDI

Türkiye'de çok partili döneme 1945'te geçilmiş ve çok partili sistem ile ilk genel seçim 1946'da yapılmıştır. Bu seçimin açık oy-gizli tasnif gibi gerekçelerle usulsüz ve şaibeli olduğunu savunan DP bu seçimde ikinci oldu. 1950 genel seçimlerini ise yüzde 55 oy oranı ile kazanan DP, CHP'yi 27 yıl süren iktidarından uzaklaştırdı.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

SEÇİMLERE KATILIM ORANI ÇOK YÜKSEKTİ

14 Mayıs 1950 seçimlerinde 8 milyon 905 bin 743 seçmenin yüzde 89'u oy kullandı. Katılım oranı çok yüksekti. Oyların yüzde 55.2'sini alan DP seçim sistemi sayesinde meclisteki sandalyelerin yüzde 85'ini kazanmıştı. Demokratlar 487 milletvekilliğinin 416'sını kazandı.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

CHP kendi istediği liste usulü çoğunluk sistemi nedeniyle, yüzde 39,6 oy oranıyla kazandığı 69 milletvekilliğiyle TBMM'nin ancak yüzde 14'ünü elde edebildi ve mecliste zayıf bir temsil ile bulunmaya razı olmak zorunda kaldı. İnönü de yaptıkları hatanın farkına varmıştı ki bunu şu şekilde dile getiriyordu: "Şimdi fena nispette kaybettik."

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

BEYAZ İHTİLAL

Türk siyasi tarihinde iktidarın ilk kez "barış havası" içinde ve halkın arzusuna uyarak "sükunetle" el değiştirdiği 14 Mayıs 1950 seçimleri, beyaz ihtilal olarak da adlandırılır. 27 yıllık CHP'nin tek parti iktidarının kaybetmesi "ihtilal" olarak, bunun şiddet ve kansız bir şekilde demokratik bir usul olan seçimle yapılması "beyaz" olarak nitelendirilir.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

OKUMA YAZMA BİLMEYEN HALKA BU YETKİ VERİLİR Mİ?

CHP içinde Falih Fıfkı Atay ve Mümtaz Ökmen gibi demokrasiye erken geçildiğini savunan kimseler, "yüzde 70'i okuma yazma bilmeyen bir halka böyle yetkiler verilir mi? Diyorlar İsmet İnönü'nün kararını eleştiriyorlardı ancak İnönü, seçimlerde başarısız olması durumunda sorun çıkarmadan iktidardan çekileceğinin ifade etmişti hatta, "Demokratlar yönünde adımlar atmasaydık itibarımız kalmazdı" demişti.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

Tarihçi Kemal Karpat göre DP'nin zaferindeki asıl faktör çeyrek i CHP iktidarına karşı birikmiş olan hoşnutsuzluktu. DP'yi iktidara getiren faktör toplumun "yüzde 70'inin okuma yazma bilmemesi" değildi. Aksine en gelişmiş, en okumuş bölge ende DP en yüksek oyları almıştı"

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

ANKARA ARİSTOKRASİSİNE KARŞI HALKIN HÂKİMİYETİ

CHP'li Turan Güreş'e göre CHP devlet aristokrasinin partisiydi. Cumhuriyet'in yaslanmış olduğu yaşlı kadro yeni nesillerden kopmuştu. Yeni nesiller özlemlerini kavrayamıyordu.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

İsmet İnönü'nün damadı Metin Toker de CHP'ye oy vermeye devam edenlerin alışmış olduğundan ayrılamayanların ruh haleti içinde olan basit halk tabakası olduğunu söylüyordu. CHP'nin meclis kadrosu geleneksel olarak memur ağırlıklı olurken DP'nin kadrosu serbest meslek, avukat ve tüccar ağırlıklıydı.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

DP iktidarı genel kanının aksine sadece köylü değil, köylü şehirli bütün kesimlerin desteklediği bir iktidar olmuştu. Ankara aristokrasisine karşı halkın "yeter söz milletin" çıkışıydı.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

BUNLAR ÜLKEYE YÖNETEMEZ DEDİLER

Demokrat Parti'nin seçimi kazanmasından sonra CHPlilerin büyük bir kısmı Demokratların ülkeyi yönetemeyeceğini yönetimi yeniden kendilerine teslim edeceklerini düşünür.

’Beyaz ihtilal’ 72 yaşında! Türkiye ’yeter söz milletin’ dedi

İsmet İnönü, bir sene sonra ne olacak bilinmez. Bize müracaat eder, kabul etmem, tekliflerimi bildiririm" der. İnönü bu konuda şu ifadeleri de kullanır: İdare edemezler. Endişem İkinci Dünya Savaşı Harbi'nden kurtardığımız memleketin üçüncü dünya harbi arifesinde idaresiz kalmasıdır."